Sukcesja firmy – co to jest? Sukcesja przedsiębiorcy w firmie jednoosobowej i rodzinnej

Co to jest zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem osoby fizycznej i w jaki sposób się go ustanawia?

Ponad 30 lat od zaistnienia w naszym kraju wolnego rynku w wiek emerytalny zaczynają wchodzić przedsiębiorcy, którzy w latach przełomu, korzystając z chłonnego, nienasyconego jeszcze rynku, zaczęli wypełniać go usługami i towarami.

Wielu z nich rozpoczęło i kontynuuje działalność w najprostszej dostępnej formie, czyli w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, która to w żadnym stopniu nie zapewnia przedsiębiorstwu bezpiecznej kontynuacji w razie śmierci przedsiębiorcy. Nie umożliwia ona zachowania ciągłości przedsiębiorstwa, a także nie zapewnia utrzymania zezwoleń i koncesji, albowiem te udzielane są pojedynczym przedsiębiorcom i wygasają na skutek śmierci osoby fizycznej, której zostały udzielone.

Jednocześnie, przedsiębiorców jednoosobowych niejednokrotnie cechuje niechęć do delegowania jakichkolwiek swoich obowiązków na przyszłych spadkobierców, nie mówiąc o zmianie formy prawnej przedsiębiorstwa. Wynika to przede wszystkim z obawy, że takie działanie może doprowadzić do pozbawienia ich decyzyjności w firmie i – w konsekwencji – odsunięcia ich na boczny tor jeszcze za ich życia.

Powyższa sytuacja została dostrzeżona przez ustawodawcę i skutkowała wejściem w życie, w dniu 25 listopada 2018 roku, ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Jej podstawowym założeniem było to, aby sukcesja przedsiębiorcy stała się łatwiejsza. Co oznacza to pojęcie? Sukcesja firmy jednoosobowej to proces zmierzający do przekazania przez przedsiębiorcę własności firmy, przedsiębiorstwa, wiedzy oraz władzy umożliwiającej rozporządzanie nią, wybranemu przez siebie następcy. Mamy w tym przypadku do czynienia z następstwem prawnym – sukcesor wstępuje w prawa oraz obowiązki właściciela przedsiębiorstwa. Umiejętnie przeprowadzona sukcesja w firmie rodzinnej pozwala jej, przez pewien okres, przetrwać po śmierci dotychczasowego właściciela.

Nowe regulacje miały również umożliwić przedsiębiorcy osobiste wyznaczenie osoby zarządzającej przedsiębiorstwem po jego śmierci, tzw. zarządcy sukcesyjnego. W przypadku niewyznaczenia tegoż zarządcy przez samego przedsiębiorcę, możliwość wyboru takiego zarządcy miała być przyznana jego spadkobiercom. Zgodnie z przepisami zawartymi w tym akcie prawnym, są to jedyne dwa sposoby ustanowienia zarządcy sukcesyjnego.

Co istotne, w formie jednoosobowej działalności gospodarczej wciąż prowadzone są niejednokrotnie przedsiębiorstwa wielomilionowe, jak miało to miejsce w przypadku Pana Tadeusza Gołębiewskiego, który swoim biznesem, między innymi siecią hoteli Gołębiewski, zarządzał jako jednoosobowy przedsiębiorstwa. Skutkowało to w dalszej perspektywie, już po jego śmierci, skorzystaniem przez jego najbliższych z możliwości ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Zarząd sukcesyjny daje pewne narzędzia zabezpieczenia bytu przedsiębiorstwa na wypadek śmierci jednoosobowego przedsiębiorcy, jednak sytuację tego przedsiębiorstwa można wciąż niestety porównać do sytuacji człowieka znajdującego się w Oddziale Intensywnej Opieki Medycznej.

W dalszym ciągu bowiem zarząd nie rozwiązuje problemu pewnego rodzaju paraliżu firmy, konieczności pośpiesznego procedowania w przedmiocie ponownego uzyskania ewentualnych koncesji i zezwoleń – tym razem dla zarządcy, wymaga ona także sporządzania, z udziałem notariusza, spisu inwentarza przedsiębiorstwa oraz oczekiwania na stwierdzenie prawomocnego nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę lub też przejęcia tego przedsiębiorstwa przez kolejny byt w postaci, na przykład, nowo utworzonej przez spadkobierców spółki, do której wniosą oni swoje spadkowe udziały w przedsiębiorstwie.

Ile trwa zarząd sukcesyjny?

Osoby, które interesuje sukcesja firmy rodzinnej, powinny pamiętać, że zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem wyłącznie tymczasowym. Trwa on do czasu finalnego uregulowania przyszłości właścicielskiej przedsiębiorstwa, jednak nie dłużej niż przez 2 lata liczone od daty śmierci przedsiębiorcy. W przypadku nieuregulowania bytu przedsiębiorstwa w tym terminie zarząd sukcesyjny wygaśnie, a przedsiębiorstwo w sensie formalnym przestanie istnieć, z wszelkimi tego konsekwencjami prawnymi, w tym podatkowymi, nie wyłączając z tego obowiązków związanych ze zwrotem podatku VAT na rzecz fiskusa.

Zarząd sukcesyjny może wygasnąć także wcześniej, aniżeli dopiero po upływie 2 lat od śmierci przedsiębiorcy. Dochodzi do tego wtedy, gdy zaistnieje któryś z przypadków określonych w ustawie, w tym zaniechanie pewnych obowiązków po stronie spadkobierców. Dlatego tak ważne jest, by zarząd sukcesyjny był zarówno ustanawiany, jak i realizowany w bieżącej konsultacji z prawnikiem biegłym i – najlepiej – doświadczonym w stosowaniu przepisów związanych z omawianą tematyką. Osoby, które potrzebują pomocy w tym zakresie, mogą skorzystać z moich usług, ponieważ jako adwokat Kraków specjalizuję się, między innymi, w tym obszarze.

Przedłużenie zarządu sukcesyjnego

Sukcesja firm jednoosobowych to złożony proces, a jednak przepisy przewidują możliwość sądowego przedłużenia czasu trwania zarządu sukcesyjnego wyłącznie z ważnych przyczyn i tylko na łączny okres pięciu lat od śmierci przedsiębiorcy. Z mojego doświadczenia wynika jednak, że sądy w sposób bardzo restrykcyjny podchodzą do kwestii tego, jakie przyczyny można uznać za na tyle ważne, by uzasadniały przedłużenie zarządu sukcesyjnego, w związku z czym w żadnym razie nie rekomenduję zostawiania kwestii regulowania dalszego bytu przedsiębiorstwa na ostatnią chwilę, tj. na koniec okresu dwuletniego. Lepiej przystąpić do działania wcześniej i w sposób rzetelny przygotować przedsiębiorstwo do działania już po opuszczeniu przez nie tego – jak wspomniałem – Oddziału Intensywnej Opieki Medycznej, jakim jest dla przedsiębiorstwa zarząd sukcesyjny.

Zabezpieczenie przedsiębiorstwa na wypadek śmierci przedsiębiorcy – czy warto ustanowić zarząd sukcesyjny i co następuje po nim?

Pamiętajmy, że obejmowanie przedsiębiorstwa w zarząd sukcesyjny następuje najczęściej w warunkach goryczy po stracie bliskiej osoby, w warunkach – niejednokrotnie – chaosu, jaki zapanowuje w firmie po śmierci jej dotychczasowego lidera. Powoduje to z kolei, że spadkobiercy, bez profesjonalnej pomocy prawnej, często nie są w stanie racjonalnie, rzeczowo, zgodnie i skutecznie (długotrwale) ustalić między sobą zasad sukcesji w firmie, stwierdzam po udzieleniu kilkudziesięciu konsultacji spadkobiercom przedsiębiorców, którym przyszło się mierzyć z przejęciem przedsiębiorstwa w warunkach ustanowionego zarządu sukcesyjnego.

Dlatego też zalecam podejmowanie bardzo trudnego tematu, jakim jest sukcesja firmy jednoosobowej, przez samego przedsiębiorcę, jeszcze za jego życia. Narzędzia wynikające z ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej mogą być tylko pewnego rodzaju ratunkiem. Z uwagi jednak na swoje rozbudowanie, poziom sformalizowania i konieczność realizowania jej założeń w trudnych warunkach spadkobrania nie powinny być postrzegane jako fundament przygotowywania sukcesji firmy rodzinnej lub innego przedsiębiorstwa jednoosobowego.

Utworzenie nowej spółki prawa handlowego

W celu zapewnienia jednoosobowemu przedsiębiorcy bezpiecznej, w pełni kontrolowanej przez niego sukcesji firmy, powinien on rozważyć utworzenie odpowiedniej spółki prawa handlowego, do której wniesie on (tzw. aportem) w całości swoje dotychczasowe przedsiębiorstwo, a w zamian obejmie udziały w nowo utworzonej spółce, zapraszając do niej ewentualnie – w odpowiednim stopniu i gwarantując sobie odpowiedni wpływ na spółkę – swoich przyszłych spadkobierców.

Przy odpowiedniej konstrukcji umowy takiej, na przykład, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spadkobiercy, w przypadku śmierci przedsiębiorcy, po prostu odziedziczą większość udziałów w spółce. Dzięki temu będzie ona miała możliwość płynnego, nieprzerwanego kontynuowania działalności, a wszelkie zezwolenia, koncesje i – co szczególnie ważne – wszystkie umowy i kontrakty zawarte przez spółkę i na jej rzecz pozostaną w mocy również po śmierci głównego udziałowca – wcześniejszego jednoosobowego przedsiębiorcy.

Przekształcenie jednoosobowego przedsiębiorstwa w spółkę

Innym sposobem zabezpieczenia przyszłości przedsiębiorstwa, mającym w wielu aspektach więcej zalet niż skorzystanie z aportu do spółki, jest przekształcenie jednoosobowego przedsiębiorcy w spółkę z o.o. lub w spółkę akcyjną zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych.

Dobór właściwej formy przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej powinien zależeć od wielu czynników dotyczących, m.in.:

• rodzaju działalności gospodarczej,
• kwestii podatkowych,
• rodzaju i liczby zawartych przez przedsiębiorcę umów,
• stanu osobowego najbliższej rodziny przedsiębiorcy,
• liczby pracowników,
• rodzaju i charakteru dotychczas zawartych umów z pracownikami i podmiotami trzecimi,
• priorytetowych celów przekształcenia.

Kontynuacja istnienia przedsiębiorstwa w spadku w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej sukcesora

Ostatnie interpretacje podatkowe wskazują także na możliwość kontynuowania działalności przedsiębiorstwa w spadku (objętego zarządem sukcesyjnym), przez któregoś (jednego) z jego spadkobierców, w ramach jego własnej, jednoosobowej działalności gospodarczej. Wydaje się, że to rozwiązanie dla wielu spadkobierców byłoby najprostszym sposobem wyjścia z impasu zarządu sukcesyjnego. Należy jednak je zastosować umiejętnie i z wielką ostrożnością, z uwzględnieniem różnych czynników związanych z indywidualną sytuacją danego przedsiębiorstwa w spadku. Ponadto to rozwiązanie formalnie nie będzie mogło znaleźć zastosowania, jeżeli więcej niż jeden ze spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy chciałby zachować kontrolę nad firmą.

Czy opłaca się ustanowić zarząd sukcesyjny?

Istnieją metody zabezpieczenia przedsiębiorstwa, na wypadek śmierci przedsiębiorcy, w sposób zdecydowanie skuteczniejszy, aniżeli ustanowienie zarządu sukcesyjnego, jednak w niektórych przypadkach – z uwagi na szereg okoliczności, w tym często z uwagi na cechy charakterologiczne przedsiębiorcy – ustanowienie zarządu sukcesyjnego z odpowiednim wyprzedzeniem będzie pewnego rodzaju mniejszym złem, które umożliwi przetrwanie przedsiębiorstwa w trudnych warunkach transformacji pokoleniowej.

W przypadku natomiast zaniechania przez przedsiębiorcę wykonania nawet tego absolutnego minimum, czyli wskazania zarządcy sukcesyjnego za swojego życia, ustanowienie go przez spadkobierców, już po jego śmierci, będzie często jedynym sposobem zapewnienia ciągłości działalności przedsiębiorstwa oraz kupienia sobie przez spadkobierców czasu na uporządkowanie spraw firmy i zaplanowanie jej przyszłości.

Aby sukcesja firmy zakończyła się powodzeniem, należy zagwarantować sobie wsparcie prawne profesjonalisty specjalizującego się w tym obszarze. Jako SURÓWKA Kancelaria Adwokacka jesteśmy jedną z nielicznych kancelarii w Polsce, w której kompleksowo zajmujemy się sprawami z zakresu zarządu sukcesyjnego przedsiębiorstwem osoby fizycznej oraz towarzyszącymi im przekształceniami. Nasi Klienci mają zapewnioną fachową pomoc oraz doskonałą obsługę – wyróżnia nas aktywność oraz podejmowanie inicjatywy, dzięki czemu każdy Klient jest regularnie i dokładnie informowany o przebiegu swojej sprawy. Warto zaznaczyć, że naszą specjalizacją jest nie tylko prawo gospodarcze Kraków, ale także usługi z innych obszarów, a mianowicie:

• prawo karne Kraków,
• sprawy rozwodowe Kraków.
• obsługa spółek Kraków,
• zakładanie spółek Kraków,
• upadłość przedsiębiorców Kraków,
• likwidacja spółki Kraków,
• podział spółek Kraków,
• umowy spółki Kraków,
• windykacja Kraków.

Przeczytaj również:

• Ile kosztuje wynajęcie adwokata w sprawie karnej?
• Jak sprawdzić czy ktoś został zatrzymany przez policję?
• Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności